لزوم ادامه تبادلات فرهنگی مسلمانان پس از راهپیمایی اربعین 

به گزارش خبرنگار ایکنا، هم‌اندیشی بین‌المللی «اربعین و تمدن نوین اسلامی» امروز سه‌شنبه 7 شهریورماه، از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.

شریف لک‌زایی؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در این نشست به سخنرانی پرداخت و گفت: موضوع صحبت بنده «تاملی بر الزامات خلق تمدن نوین اسلامی بر مبنای رویداد اربعین» است. خلق تمدن یا تمدن‌سازی، به تعبیر امام موسی صدر به معنای خلق فرهنگ و مدنیت است. وی فرهنگ را به معنای حوزه‌های دانشی و نرم‌افزاری در نظر می‌گیرد و مدنیت را جلوه‌های عینی و ملموس و بیرونی در نظر می‌گیرد. اگر بخواهیم تمدن نوین اسلامی شکل بگیرد الزاماتی برای آن وجود دارد و از مهمترین الزامات عملی آن در دوره جدید که در واقعه اربعین هم به خوبی جلوه‌گر می‌شود مشارکت، همراهی و حضور مردم و نخبگان و پشتیبانی‌های مختلف از سوی حکومت‌ها و نهادها است.

اهمیت حفظ مردمی بودن راهپیمایی اربعین

وی ادامه داد: منظور امام موسی صدر از نهادها نیز نهادهایی هستند که دولت را تشکیل داده و جامعه را اداره می‌کنند. داشتن تشکل و سازمان در این مسیر اهمیت زیادی دارد. در واقعه و رویداد اربعین، بیشتر تشکل‌های موجود، تشکل‌های مردمی هستند واساسا خلق رویداد اربعین، مردمی است و به نظرم تداوم و استمرار آن هم با حضور مردم امکان‌پذیر خواهد بود و اگر مردم را از این واقعه حذف کنیم ادامه آن ممکن نخواهد بود.

لک‌زایی یادآور شد: اربعین واقعه خاصی است و کمتر مشابهی دارد و شاید بتوان حج تمتع را شبیه به آن دانست هرچند هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. نکته مهم این است که باید این تشکل‌های مردمی را تقویت کنیم تا بدون وابستگی به سازمان‌های دولتی به فعالیت بپردازند. دولت‌ها و مخصوصا دولت عراق و جمهوری اسلامی ایران در این واقعه مداخله گسترده و حضور مستقیمی دارند اما به نظرم باید با همکاری مردم، موانع مهمی که وجود دارد را از سر راه بردارند که بنده قبلا به آنها اشاره کرده‌ام و در اینجا از توضیح اضافه اجتناب می‌‌کنم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به اهمیت تشکل‌های مردمی در راهپیمایی اربعین ادامه داد: معتقدم باید در مورد تشکل‌ها به گونه‌ای عمل شود که جنبه مردمی آنها استمرار پیدا کند چون آفت مهمی که برای پیاده روی اربعین وجود دارد دولتی‌سازی آن است. لازمه دیگر این است که حتی پذیرایی زوار باید از سوی همین تشکل‌های مردمی انجام شود چون اساسا دولت‌ها نمی‌توانند مایحتاج چندین میلیون زائر اربعین را تأمین کنند بنابراین باید از این تشکل‌های مردمی حمایت شود تا همچنان نقش مهمی در این رویداد بر عهده داشته باشند. نکته دیگر برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های فرهنگی از سوی تشکل‌های مردمی است. همچنین باید نظم، سلامت و بهداشت و امنیت زائران و حمل و نقل آنها تأمین و تعمیق شود.

لزوم حفظ حرمت میزبان اربعین

وی افزود: نکته دیگری که در راستای نقش‌آفرینی اربعین قابل اشاره است تا خلق تمدن محقق شود برگزاری کنگره‌ها، همایش‌ها، نشست‌ها و جمع‌های تخصصی و عمومی به منظور تعمیق فرهنگی و فکری زائران است. البته چنین اقداماتی صورت گرفته است اما به نظرم جا دارد که به صورت عمیق‌تر در این زمینه اقدام شود. همچنین امروزه بیشتر وجه احساسی و عاطفی اربعین برجسته می‌‌شود اما به نظرم باید وجه فلسفی و نظری این رویداد هم مورد توجه و تأکید بیشتری قرار بگیرد.

لک‌زایی تأکید کرد: به نظرم این رویداد، محلی برای ایجاد و برقراری تعاملات بین‌المللی میان تشکل‌های مردمی است. گاهی هر مجموعه و هر کشور و موکبی، برنامه‌های خاص خودش را اجرا می‌کند اما معتقدم با وجود اینکه برنامه‌های خوبی در این مسیر اجرا می‌شود باید تعاملات میان این تشکل‌ها و تبادلات فرهنگی بین‌المللی افزون شود و اتفاقا بعد از اربعین استمرار داشته باشد. همچنین لازم است حرمت میزبان حفظ شود چون این حرکت در طول قرن‌ها در عراق بوده است بنابراین افزون بر تعاملات فرهنگی و افزایش انسجام و همبستگی جامعه اسلامی، باید تقدم میزبان در فعالیت‌هایی که صورت می‌گیرد محفوظ بماند.

نحوه شکل‌گیری گفت‌وگوی درون‌تمدنی

رسول نوروزی، استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی نیز در این نشست به سخنرانی پرداخت و گفت: بحثی که بنده برای این جلسه آماده‌ کرده‌ام «اربعین و هنر به هم پیوستن» است. یکی از سوالات مهم در تعریف تمدن این است که چگونه می‌توان کاری کرد که بدون قوه نظامی و قهریه، مردم به دور هم جمع شوند؛ یکی دیگر از مهمترین مباحث در هویت تمدنی و اصولاً در بحث هویت، این است که هویت‌ها متأثر از خود یا دیگربودها ساخته می‌شوند. فرض کنید اگر گروهی، یک هویت یا دشمن مشخص داشته باشند در درون خود به نوعی هماهنگی و نزدیکی می‌رسند و گاهی یک خطر بیرونی همانند خطر حمله، سیل و زلزله وجود دارد و نوعی از هویت در مقابل این خطرات شکل می‌گیرد.

وی ادامه داد: این رفتارهای واکنشی در جوامعی که هنوز به سطح عالی تمدن نرسیده‌اند زیاد هستند. در مقابل، رفتارهای کنش‌مند وجود دارند که درون‌زا بوده و متأثر از امر بیرونی نیستند بلکه همانند یک پروسه قوام‌بخشیِ متقابل عمل می‌کنند. وقتی این اتفاق رقم ‌خورد، تعامل بین اعضا بیشتر می‌شود یا به اصطلاح گفت‌وگوی درون‌تمدنی رخ می‌دهد. بنابراین از لحاظِ نظری، در هر تمدنی یک ایده وجود دارد که هویت تمدنی را ایجاد می‌‌کند که واکنشی یا روشمند است. برای مثال وقتی جنگ جهانی اول و دوم اتفاق افتاد، نظم را بر اساس موازنه قوا یا اتحاد و ائتلاف ایجاد می‌کردند اما وقتی این جنگ‌ها تمام شد به این نتیجه رسیدند که باید فرایند نظم را از جایی دیگر شروع کرده و اساسا کاری کنیم که جنگ نشود و مثلا اگر بین آلمان و فرانسه که دشمن دیرینه هم هستند همکاری اقتصادی و فنی و اتحاد شکل بگیرد دیگر سراغ جنگ با همدیگر نخواهند رفت و چنین اتفاقی هم واقعا رخ داد چون به هم پیوستن، درون‌زا شد و حتی وقتی انگلستان خواست از اتحادیه اروپا خارج شود بسیاری از کشورها احساس نگرانی کردند. 

لوازم همگرایی در جهان اسلام

نوروزی تأکید کرد: مسئله دیگر میزان برون‌زایی یک تمدن است. سؤال این است که این هویت‌زایی درونی در چه نقطه‌ای به سمت بیرون میل پیدا می‌کند؟ به نظرم اربعین توانسته است ساختِ هویت تمدنی را از درون آغاز کند چون حداقل قبلا امید داشتیم با حج چنین اتفاقی رخ دهد اما این اتفاق به دلایلی رخ نداد ولی معتقدم اربعین، حداقل گفت‌وگوی بین جهان شیعه را ایجاد می‌کند اما باید تبدیل به یک کنش شبکه‌ای شود. منظور از کنش شبکه‌ای اربعین هم این است که اگر قرار است اربعین در ساخت هویت تمدنی ما به صورت ایجابی مشارکت کند ما نیاز داریم تمامی مفاهیمی که در حوزه الهیات اجتماعی و فرهنگی و ... داریم را ضرب در اربعین کنیم مثلا باید مشخص کنیم چه میزان موقوفه در شهرهای مختلف برای اربعین داریم. 

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: اگر این ضرب صورت نگیرد اربعین به صورت محدود باقی می‌ماند و نمی‌تواند ظرفیت‌های تمدنی لازم را ایجاد کند یعنی باید یک عنصری حرکت‌بخش ایجاد کنیم بدون اینکه در اصل قضیه خللی ایجاد کنیم مثلا به جای اینکه بانک ملی با پول مردم در مسیر راهپیمایی اربعین موکب بزند، حوزه علمیه می‌تواند با استفاده از پول موقوفات، این‌کار را انجام و برای زائران خدمات‌رسانی انجام دهد. بنابراین اگر فضای شبکه‌ای اربعین را مراعات و همه عناصر هویت بخش در اربعین را به رسمیت بشناسیم می‌‌توانیم امیدوار باشیم همگرایی در غرب آسیا و حداقل در بخشی از جهان اسلام، از ساحت فرهنگی شروع شده و به سیاسی و اقتصادی و ... هم میل پیدا کند.